Koe
De verhalen van David, Tim en Daniël
Niet te laag, dan raak je de hersens niet
- Door David -
Viola 2463 was moeizaam aan komen lopen. Alsof ze geen zin had. Liefdevol maar met dwingende hand leidden de slachters haar in de stalen kooi. Het pneumatische deurtje achter haar was gezakt, ze kon geen kant op. Naast mij stond Egmen. Egmen had z’n eerste koe ruim twintig jaar geleden geslacht. Hij wist het nog precies. Het was een stier. ‘Een machtig mooi dier dat zo over je heen kon lopen.’ Dat hij dat sterke dier had gedood, had indruk gemaakt. Vandaag zou ik mijn eerste koe gaan slachten.
Die ochtend, na amper geslapen te hebben, zijn we om half vijf opgestaan om ruim op tijd bij Herman ter Weele in Oene te zijn. Bekend terrein, want we hebben ons varken ook bij Herman geslacht. Bij aankomst drinken we eerst koffie en in tegenstelling tot hoe ik me voel, is de sfeer ontspannen. Om me een houding te geven trek ik wat onhandig vast mijn speciale witte slachtpaspoortjas aan. ‘Lekker ouderwets’ zegt Herman terwijl hij samen met de slachters opstaat om aan het werk te gaan. Wij volgen. Terwijl ik mijn haarnetje opdoe lopen we de slachtruimte binnen.
De eerste koe die wordt binnengebracht is enorm, groter dan de koe die wij straks zullen slachten. Terwijl ze in de slachtkooi staat wacht een van de slachters rustig tot ze de kop opheft en schiet dan zonder aarzelen een pen door het voorhoofd. Na het schieten trapt de slachter op een metalen klem. Met een klap wordt een klep aan de zijkant van de kooi geopend en de verdoofde koe schuift de slachtvloer op. Meteen gaat er een ketting om de achterpoot en wordt de koe opgehezen. Halverwege begint het dier zo schokkend te stuiptrekken dat de ketting en electrakabel van de bediening in de knoop schieten. Het wordt stil en iedereen kijkt op. Ik laat mijn camera zakken, een treurig gevoel bekruipt me. Met een knoop in mijn maag kijk ik naar het schoppende dier. Ik merk dat ik dit niet wil zien, hier überhaupt niet wil zijn. Tegelijkertijd realiseer ik me dat dit juist het idee was. Dat ik hier bij wilde zijn en het juist wel wilde zien.
Een van de slachters is intussen razendsnel op de slachtkooi geklommen. Terwijl hij de de kabel met bedieningskastje pakt, ontwart hij de knoop en hijst de koe verder omhoog. Een grote bak om het bloed op te vangen wordt onder de koe gereden, de nek wordt aan twee kanten ingesneden en de koe bloedt dood. Zodra het bloeden gestopt is, snijdt de slachter de kop van de romp en nadat de koe is doorgeschoven naar de andere mannen aan de slachtlijn komt hij naar ons toe. Hij legt de kop neer op een stalen trappetje en wijst ons waar we straks moeten schieten. We moeten een denkbeeldig kruis trekken tussen de horens en de ogen. ‘Net boven het kruispunt moet je schieten, niet te laag want dan raak je de hersens niet.’
Een week eerder hebben we ‘onze’ koeien al ontmoet. Boer Jan ter Riele heeft samen met z’n zoon, die ook Jan heet, speciaal voor ons hun meest rustige koe uitgezocht. Viola, een groot dier met een massief lijf en een prachtige vacht. Achterin de stal staat ze klaar, blinkend schoongeborsteld voor de foto. Terwijl we Viola bewonderen vertellen we dat zowel Tim als ik zullen gaan slachten. Jan wijst een tweede koe aan. ‘Tisja 6405 is ook een rustig dier.’ zegt junior en pakt een borstel om haar vacht schoon te maken. Daarna wordt ze op onze aanwijzingen tussen de hekken vandaan gehaald en midden in de stal gezet. Tisja ondergaat alles gedwee en lijkt het prima te vinden. De nabij gestalde stier duidelijk niet. Woest snuivend en luid loeiend toont hij zijn ongenoegen. En gelijk heeft hij. Het voelt zelfzuchtig om een koe speciaal voor onze foto uit haar hok te halen. Tisja ondergaat alles echter als een zenboeddhist. Na afloop sjokt ze samen met de Jannen weer rustig terug naar haar vaste plek. Schuldbewust schuif ik haar wat extra hooi en een aardappel toe.
De slachters melden ons dat Tisja de volgende zal zijn. Tim vraagt of ik haar wil doden. ’s Nachts in bed had ik al bedacht dat ik niet als eerste wil. Liever kijk ik nog even de kat uit de boom. Met het smoesje dat ik misschien na mijn koe van de spanning niet meer goed zal kunnen fotograferen overtuig ik Tim. Lafbek, maar Tim vindt het best. Het duurt bij Tim even voordat Tisja haar hoofd opheft, maar dan schiet hij. De klep wordt opengetrapt en als Tisja is opgehezen snijdt Tim de keel door. Missie geslaagd. Van meerder kanten komen de complimenten. ‘In een keer raak geschoten, haast geen stuiptrekkingen, goed gedaan.’ Tim kan trots zijn.
Nu ben ik aan de beurt. Terwijl ik mijn camera aan Daniel geef voel ik mijn hartslag omhoog gaan. Ik sluit mijn ogen en haal diep adem. Om mezelf te kalmeren probeer ik de situatie voor de geest te halen. Daniel staat nog steeds naast mij. Achter mij hangen de afgesneden koeienkoppen klaar voor de keurmeester. Om mij heen werkt iedereen rustig door. Als ik mijn ogen weer open zie ik dat Tim de slachters is gaan meehelpen. Met een trekker schuift hij het bloed van de vloer naar een afvoerputje. Schuin achter hem komt het hoofd van Viola de hoek om. Ze stopt, je kunt zien aan haar beweging dat ze van achteren geduwd word. Rustig loopt ze een paar stappen verder en stopt weer. Een van de slachters komt erbij staan en maakte klakkende geluiden met z’n tong terwijl hij haar zachtjes tegen de schouder duwt. Ik ga op het verhoginkje naast Egmen staan. ‘Je moet de verdovingspen precies op het kruispunt van de ogen en de hoorns schieten’, repeteer ik voor mezelf, ‘niet te laag, dan raak je de hersens niet.’
Zolang Viola de slachtkooi in begeleid wordt heb ik haar recht in de ogen gekeken. Nu pak ik de slagpen. Egmen wijst mij het kruispunt waar ik moet schieten en wrijft met zijn wijsvinger een paar keer op die plek zodat de haartjes rechtop blijven staan. Even flitst het door mijn hoofd dat hij het me met deze markering misschien te gemakkelijk maakt. Ik span de haan, Viola kijkt op, en ik schiet meteen. Ze zakt door haar hoeven, de zijkant van de kooi wordt geopend, en ze glijdt de vloer op. Egmen wijst op de oogreflex: niets. En in de zelfde beweging bedient hij de takel om haar op te hijsen. Een andere slachter heeft de ketting al om een poot gedaan. Ik sta op mijn verhoginkje bij de kooi te kijken vraag me af of ik nu de bak voor het bloed eronder moet rijden. Maar dat gebeurt al: ik zal gaan snijden. Egmen is links, dus als ik zijn voorbeeld nadoe, dan klopt het niet. Ik moet de poot met mijn linker arm vastpakken en met rechts, onder mijn arm door de keel doorsnijden. Voor de zekerheid ga ik ver naar achteren staan, om te voorkomen dat ik een trap kan krijgen. Het voelt klungelig. Dan de andere kant, poot vastpakken, mes onder mijn arm door en snijden. Egmen steekt zijn hand in de wond en zegt: ‘Moet je voelen hoe hard het bloed stroomt.’ Braaf steek ik mijn hand in de wond. Het stroomt inderdaad hard en het tintelt een beetje.
Terwijl ik mijn hand terugtrek doe ik een stap naar achteren. Ik voel me vreemd en licht, alsof het te gemakkelijk ging. Een paar handelingen en nu hangt dat enorme dier daar aan één poot druipend boven een bak. Om mij heen hoor ik goedkeurende geluiden. Ik krijg een compliment van Egmen: ‘Geen enkele stuiptrekking’. Een andere slachter wijst naar de kop en zegt: goed geschoten, de hersenen komen er zelfs uit. Van alle kanten wordt mij de hand geschud. Tim pakt me bij mijn schouder. In een roes hoor ik alles aan. Blijkbaar hoor ik nu bij een soort club, heb ik een soort meesterproef afgelegd. Ik doe een stap naar achter en zeg dat ik een glas water ga drinken. Boven, in de kantine neem ik een slok maar ik heb geen dorst. Ik gooi mijn glas leeg in de wasbak, haal diep adem en loop de slachtruimte weer in. Een van de slachters vraagt of ik mijn eigen koe wil schoonmaken, de ingewanden eruit halen. Dat wil ik wel.
Ik kan makkelijk een koe slachten
- Door Tim -
We zijn nu ver in ons Slachtpaspoort project. We hebben redelijk veel dieren zelf gedood. Het was allemaal ontzettend heftig, maar ook een avontuur, en het ging altijd goed. Niet altijd leuk, wel altijd goed.
Nu was het tijd voor het dier dat we zelf altijd als hoogtepunt van ons project hebben beschouwd, de Koe. Niet alleen wijzelf zagen de koe als het meest heftig. Ook mensen om ons heen vonden het project regelmatig ineens een stuk minder leuk als ik antwoord gaf op de vraag wat ons volgende dier zou gaan worden. “Gek, want rund eet jij toch ook?”, zou ik cynisch kunnen antwoorden, maar ik snap zo’n reactie goed.
We hadden besloten (om onszelf nòg iets meer op de pijnbank te leggen) dat we de koeien zelf bij de boer een paar keer zouden gaan bezoeken voor we ze uiteindelijk tegen zouden komen in het slachthuis. Volgens boer Jan hadden Tisja en Viola een rustig karakter, wat het doodmaken makkelijker zou moeten maken. Niet normaal, dat je koeien aanwijst die je zelf dood gaat maken!
Ik vond dit wel zielig, maar omdat ik aan het praten was met de boeren (Jan en Jan) en met het maken van een portret van koe Tisja, heb je toch een soort van filter over je heen waardoor de heftigheid minder hard binnenkomt. Die avond toen ik wat foto’s van haar aan het bewerken was kwam het overigens wel stevig binnen, waar ik eerlijk gezegd wel blij mee was.
Het tweede bezoek bij de boerderij was eigenlijk gelijk heftig. De camera stond op statief te filmen dus ik had alle tijd om Tisja & Viola wat aardappels te geven, te aaien, en te bekijken. Gedachtes zoals ‘Dat stipje op haar voorhoofd, dat zal wel ongeveer de plek zijn waar de slachtpen in moet’ waren niet bepaald welkom.
Kortom, ik had het best moeilijk. Zou dit dan het dier zijn waar ik de grens ging trekken?
Een kleine week later, het is zover. Ik sta om 3.45 naast mijn bed, de dag des oordeels gaat beginnen. Snel zitten we met z’n drieën in de auto om naar het slachthuis te rijden. Dit is altijd leuk, met 2 van mijn beste vrienden roadtrippen. Al snel gaan de slechte woordgrappen heen en weer dus er is afleiding genoeg. Maar de rit eindigt en we gaan naar binnen, en hier wordt het serieus, nu moet het gebeuren.
Gelukkig is het hele team bij het slachthuis erg prettig. Ze laten ons op ons gemak voelen en vertellen ons duidelijk en rustig wat ons te wachten staat. Ondertussen wordt de eerste koe gedood door de jongste slachter.
Dit geeft ons de gelegenheid te kijken hoe het moet maar echt lekker sta je er uiteraard niet bij.
Na een paar koeien komen Tisja en Viola dichterbij en is het tijd om te ‘oefenen’ op een koeienhoofd, van een reeds gedode koe welteverstaan (deze koppen worden achtergehouden zodat de VWA de gezondheid van de koeien kan controleren). We doen het goed, de slachters lijken er vertrouwen in te hebben dat het goed gaat komen, dat is fijn. Dan, Tisja eerst. Tisja is ‘mijn’ koe, dus ik moet aan de bak.
En dan komt dus het moment waar je al zo lang mee bezig bent in je hoofd. Ik maak me zorgen, zorgen of ik wel op de juiste plek schiet. Dit is eigenlijk nog het enige waar ik mee bezig ben. Ik sta redelijk strak van de adrenaline. Ze staat in een kleine soort van kooi waardoor ze geen kant meer op kan. Alleen haar hoofd kan nog makkelijk bewegen en dat beweegt ze ook een beetje onrustig.
Shit, ik moet bij dat hoofd zijn, en op een specifieke plek.
Er wordt mij uitgelegd hoe ik ervoor kan zorgen dat haar kop een andere kant opgaat en dat lukt me. Plots staat haar kop precies goed en ik twijfel geen moment.
Pang.
Tisja valt op de grond en het is me gelukt.
En dan komt mijn opluchting. Ik voel me 10 kilo lichter en ga door met het slachtproces.
Ik kan dus makkelijk een koe slachten.
En dit vind ik eerlijk gezegd vreselijk van mezelf. Ik wil dit helemaal niet kunnen. Of in ieder geval niet zo makkelijk. Ik wil emotioneel raken, of het misschien wel gewoon niet kunnen. Maar ik kan het wel. Hoe kan dit? Komt dit omdat je, voor je zelf aan de beurt bent, al meerdere koeien geslacht ziet worden? Of misschien omdat ik vind dat het op een acceptabele manier gebeurd? Wil ik gewoon dat het lukt? Of schuilt er een psychopaat in me?
Food for thought.
Ik heb genoeg gezien
- Door Daniel -
De kop wordt losgesneden. Een van de oren blijft achter zodat het oormerk onderdeel blijft van het lijf. Het dier wordt aan een poot aan een kabel gehangen om leeg te bloeden in een metalen kuip. Dan wordt ze op de rug gelegd. Het koeienvel wordt vanaf de buik voorzichtig en routineus losgesneden, waarna een andere slager vanaf de hals begint met het opensnijden. Ondertussen wordt de kop van vel ontdaan en schoongemaakt. Ik heb genoeg gezien.
Dit is het vierde bezoek aan een slachterij en misschien ook wel de laatste. Ik weet nu hoe het eraan toe gaat. Het bloed op de vloer, organen die uit de buik hangen, de heftige geur, het is duidelijk. Ik loop naar de kantine, neem een paar slokken water en kijk door het raam naar de huizen van de buren. Zouden ze weten wat er elke week achter deze muren gebeurt? Zouden ze het ruiken?
Ik heb geen greintje spijt dat ik zelf geen koe heb gedood, maar ben wel een beetje jaloers op de euforie bij Tim en David. Ze zijn opgelucht dat dit er op zit. Tim is begonnen om zoveel mogelijk bloed van de vloer te vegen, David maakt in opperste concentratie een foto van de verdovingskogel. Ik kan alleen maar denken: wat doe ik hier? Waarom zijn we hier überhaupt aan begonnen?
Dat weet ik wel: nieuwsgierigheid. Vragen die we onszelf en elkaar stelden. Waarom kijken we weg, waarom willen we de confrontatie niet aangaan? Wat gebeurt er achter de gordijnen van de vleesindustrie? We zijn op zoek gegaan naar slachterijen waar we welkom waren, waar we mochten deelnemen aan het proces. Niet om conclusies te trekken, maar om zelf te zien en ervaren wat er aan een biefstuk of garnalenkroket vooraf gaat.
In dit geval hebben we dat nog wat verder doorgetrokken en zijn we ook vooraf op bezoek gegaan bij de boerderij waar ‘onze’ Tisja is grootgebracht. Op een stuk weiland in de buurt van de slachterij staan ongeveer 350 koeien, stieren en kalveren. Daar worden ze goed gehouden, niet biologisch*, maar wel zo diervriendelijk mogelijk. Dat is niet alleen wat de boer ons vertelt, maar ook wat we ervaren. De dieren hebben zo te zien veel ruimte en er wordt goed voor ze gezorgd.
Tijdens onze bezoekjes staart Tisja ons regelmatig aan, alsof ze door heeft dat we iets van haar willen. Het is een groot en knuffelbaar dier. Ik merk twijfel over het verdere verloop bij de andere mannen. Kunnen we dit dier wel slachten? Willen we dit wel? Het zijn vragen die nog vaak terugkomen en waardoor ik zelf serieus aan de afloop begin te twijfelen. Het antwoord blijkt twee weken later echter een overtuigend ja. En daar ben ik eigenlijk best wel trots op.
Want Tim en David durfden zichzelf lastige vragen te stellen en er gevolg aan te geven. Ze zijn de confrontatie aangegaan en wilden de uiterste consequentie van hun consumptiegedrag onder ogen zien. Een moedige keuze. Het roept bij mij vragen op over mijn eigen gedrag, want waarom wilde ik Tisja eigenlijk niet doden? Was ik te laf? Waarom doodde ik wel een kip maar geen koe? Waarom wel kaas maar geen worst? Zo kan ik nog wel even doorgaan. Moedige keuzes maken begint met het stellen van vragen. Lastige vragen.
Lees meer over ons project in het boek Slachtpaspoort.
